Divan Şiirleri - Terkibibent

Terkibibent, edebiyatımızda çok kullanılmış ve bu nazım şekliyle hemen her konu işlenmiştir. Toplumun bozuk yönleri, dalkavukluklar, idarecilerin kötü davranışları, felsefi görüşler, toplumdan şikâyet, Allah’ın varlığı ve kudreti, kâinatın sonsuzluğu, insanın bu kudret ve sonsuzluk karşısındaki durumu ve hayattaki zıtlıklar gibi konular işlenir.

Terkibibentin özellikleri şunlardır:

• 8-20 dizelik bentlerden oluşan nazım şeklidir.
• Genellikle 5-7 bentten oluşur.
• Bentlere “hane”, bentleri bağlayan beyitlere ise “vasıta” denir.
• Şair, son bentte mahlasını söyler.
• Kafiye düzeni aa xa xa xa xa xa bb (v) – cc xc xc xc xc xc dd (v) ya da; aa aa aa aa aa aa bb – cc cc cc cc cc cc dd… şeklindedir.
• Vasıta beyti, bentteki dizelerden ve diğer vasıta beyitlerinden ayrı kafiyelenir.
• Münacaat, naat gibi dinî; felsefi ve tasavvufi düşünce gibi öğretici konular; övgü, yergiler işlenir.
• Edebiyatımızda terkibibent deyince akla ilk gelen isim Bağdatlı Ruhi dir. Onun terkibibenti gazel kafiyeli 16’şar mısralık 17 bentten oluşmuş uzun bir şiirdir. Dönemindeki aksaklık ve bozuklukları, insanların zayıf ve kötü taraflarını alaylı bir dille hicveden bu terkibibent çok tanınmış ve pek çok şair tarafından nazire yazılmıştır.
  
   Terkibibent Örneği
  
  
  Bağdatlı Ruhi                
  Ser-halka-i rindân-ı melâmet-keş-i aşkız                                      
  Hâlâ ki biz üftâde-i hûbân-ı Dımışkız
  Ma'lûm olur ahvâlimiz erbâb-ı vefaya
  Bu matla'-ı garrâyı okı ebsem ol andan
  Derlerse buluşdun mı o bî-berg ü nevaya
  Ruhîyi eger bir sorar ister bulunursa
  Âdâb ile var hizmet-i yârân-ı safâya
  Bağdad'a yolun düşse ger ey bâd-ı seher-hîz
  Alındı gönül bir sanem-i mâh-likâya
  Olduk nereye vardık ise aşka giriftar
  Uyduk dil-i dîvâneye dil uydı hevâya
  Devreylemedik yer komadık bir nice yıldır
  Kim renc-i sefer bâ'is ola izz ü âlâya
  Koyduk vatanı gurbete bu f ikr ile çıkduk
  Gam çekmeyiz uğrarsak eğer derd ü belâya
  (17. Bend)Verdik dil ü cân ile rızâ hükmi kazaya
  Ser-halka-i cem'iyyet-i peymâne-keşânız….
  Biz mest-i mey-i meygede-i âlem-i canız
  Meyhanedeyiz gerçi velî aşk ile mestiz
  Hem-kâse-i erbâb-ı diliz arbedemiz yok
  Âlâlara âlâlanınz pest ile pestiz
  Bu âlem-i fânide ne mir ü ne gedâyız
  Düşmez yere zîrâ okumuz sâhib-i şastız
  Erbâb-ı garaz bizden ırağ olduğı yeğdür
  Hâtır-şiken-i zâhid-i peymâne-şikestiz
  Mâ'il degülüz kimsenün azarına amma
  Pây-ı hum-ı meydür yerimiz bâde-perestiz
  Sadrın gözedüp neyleyelüm bezm-i cihanım
  Biz mâ'il-i bûs-ı câm u kef-i destiz
  Ter-dâmen olanlar bizi âlûde sanır lîk
  Biz ehl-i harâbatdanız mest-i elestiz
  Sanman bizi kim şîre-i engin- ile mestiz
  (1. Bend)